Өмірдің мәні

Адам өмірінде ұмытылмайтын, көңілде сақталып қалатын көріністер болады. Оның көбісі негізінде жастық шақпен байланысып жатады. Бүгінде жетпістің биігіне еркін көтерілген Саят Игісінов үшін де сондай жанға жылы, жүрекке шуақты сәттер көңіл төрінде Үлкен Жезқазған деп аталған өндірісті өңірмен, Жезқазған қаласымен сабақтаса өріледі. Балалық шағы да, жігіттік кезеңдері де осы мысты қалада өткендіктен осы аймақ жадында жарқырап тұратын.

Негізінде кім-кімге де күш беріп, алға ұмтылдыратын – туған өңірдің тілегі сынды бір ғажайып тылсым бар. Ол мұны сан мәрте сезінді. Сондықтан да қайда жүрсе де, туып-өскен Ұлытау өңірін, мысты шаһарды ең алдымен есіне алады. Бізбен әңгімелесу барысында да кейіпкеріміз сөз арнасын осы өңірге қарай бұра берді.

– Мен 1955 жылы ақпан айында майдангер Төлеубай Игісіновтің отбасында өмірге келіппін. Әкем мен анам Үрлеш Кентайқызы тұңғыштары Дина апамызбен 1954 жылдың күзінде Амангелді ауылынан (қазіргі Байқоңыр кеңшарынан) үлкен Жезқазған кентіне көшіп келіпті. Алтын құрсақты аяулы анамыз дүниеге 11 бала әкеліп, жетеуін тәрбиелеп өсіріп, ұлды ұяға, қызды қияға қондырған 95 жасқа келіп өмірден озған бақытты ана. 1962 жылы қаламыздағы қара шаңырақ №8 қазақ орта мектебінің 1-сынып табалдырығын аттап, 1972 жылы түлеп ұштық, – деп еске алады балғын балалық шағын Саят Төлеубайұлы.

Мектеп бітірген балғын жас үшін ең маңыздысы мамандық таңдау ғой. Ол кезде түлектердің бәрі де жоғары оқу орнында оқығысы келеді. Бірақ оның да жолы оңай емес. Әсіресе, қолына аттестатын көлденең ұстап, мектептен шыға сала жетіп келген балаң абитуриенттерді институттар маңына көп жақындата бермейтін ол уақыттары. Сондықтан жастар амалсыздан бірер жыл жұмыс істеп, қанаттарын қатайтып қана баратын жоғары білім алуға. Сәкең де сөйтті.Еңбек жолын мектеп бітірген жылы Жезқазған кен-металлургиялық комбинаты (ЖКМК) Құю-механикалық заводының модель жасайтын цехынан бастады. Сызба бойынша ағаштан комбинаттың өндіріс орындарына қажетті қосалқы бөлшектерінің моделін дайындады. 1973 жылы мамыр айында әскер қатарына шақырылып, екі жыл Германиядағы Кеңес әскері құрамында азаматтық борышын атқарып келді. Содан кейін барып Қарағанды политехникалық институтының (ҚарПТИ) Жезқазғандағы филиалына «Азаматтық және өнеркәсіптік құрылыс» мамандығы бойынша құжаттарын тапсырды. Бұл – 1975 жыл еді.

Бір жылғы өндірістегі жұмыс, екі жыл әскер қатарындағы қатал тәртіп оны біраз есейтіп тастап еді. Сондықтан да болар, білім алсам, мамандығымды тереңірек игерсем деген талабы оны өзгеше әлемге жетелеп алып кеткен еді. Бес жыл оқып, құрылыс инженері мамандығын алып шықты. Сол кездегі құрылыс саласының мамандарына деген сұраныс ескеріліп, дипломды жас маман өзі туып-өскен өңірге келді.

– Қала аталғанына 20 жыл ғана болған өндіріс орталығына құрылыс мамандары өте қажет кез болатын. Оқуға қабылданған 100 студенттің 78-і құрылыс инженері мамандығын алып шықты, мамандықтың қиындығы болар, солардың ішінде бір ғана студент үздік диплом алды.

Сол жылдары жоғары оқу орындарының студенттерінен жасақталатын құрылыс отрядтары үлкен күш болатын. Олар қаламыздың, әсіресе облыс аудандарында жаңа объектілер салуда орасан көп жұмыстар атқарды. Осы мектептен мен де өттім. 1976 жылы құрылыс отрядының қатардағы мүшесі, келесі жылы облыстық студенттік отряд штабының комиссары, ал 1978 жылы аймақтық отряд штабының командирі болдым. Жезқазғанның педагогикалық институты, ҚарПТИ филиалы, құрылыс және тау-кен техникумдары студенттерінен 10-12-ге дейін отрядтар құрылып Жезқазған қаласы, Ұлытау, Жезді, Жаңарқа, Ақадыр аудандарының совхоздарында күрделі жөндеу жұмыстарын жасап, жаңа объектілер салып пайдалануға беретін. Осылайша студенттік кезімізден бастап қала, облыс көлеміндегі құрылыс жұмыстарына үлесімізді қостық. Аталған оқу орнын 1980 жылы ойдағыдай аяқтап, таңдаған құрылысшы мамандығым бойынша туған қаламда жұмыс істемекші болдым. Бірақ әкемнің «кафедрада қалып әрі қарай оқы, ғылыммен айналыс, институтты үздік аяқтағаның кездейсоқтық емес екендігін дәлелде» деген сөзі қамшы болып, еңбек жолымды филиалдың «Құрылыс өндірісі» кафедрасының ассистенті болып жалғастырдым, – дейді Сәкең әңгіме арнасын ғылым мен білім жолына қарай бұрып.

«Ғылыммен айналыс» деген әке қойған талапты орындау айтуға оңай болғанымен орындалысы қиын шаруа еді. Ол үшін Кеңес Одағының ірі қалаларына барып қана ғылым жолын бастау мүмкін болатын. Ол кезде Москваның алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындарының аспирантурасына түсу үшін алдымен ғылыми-зерттеу тәжірибесінен өту міндетті еді. Ә.Байменов, М.Абсаттаров, Б.Омарова, А.Зейнуллин сияқты біртоп жас мамандар Москваның әр саладағы оқу орындарына біліктілігін көтеру үшін жол тартты. Саят Игісінов В.В.Куйбышев атындағы Москваның инженерлік-құрылыс институтында ғылыми-зерттеу тәжірибеден өтіп, 1985 жылы аспирантураға қабылданды. 1989 жылы қаңтар айында ізденуші ретінде ғылыми жұмысын ойдағыдай қорғап, абыроймен туған қаласына оралды. Аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі қызметтерін атқарып, инженерлік-механикалық факультеттің деканы, тәрбие жұмысы және әлеуметтік-экономикалық мәселелер жөніндегі проректор, институт директорының орынбасары лауазымдарында 28 жыл еңбек етті.

– Инженерлік-механикалық факультет мың жарымның үстінде студенті бар 12 кафедраны біріктірген, жүз оннан астам (оның 40% астамының ғылыми дәрежесі болды) оқытушылардан тұратын ірі факультет болды. Факультет негізінен ЖКМК өндіріс орындарына қажетті мамандықтарды дайындады, өйткені Қарағандыда оқу бітірген түлектердің өзі Жезқазғанға келе қоймайтын. 2000-2003 жылдары факультет қаланың ірі кәсіпорындары үшін әр түрлі сала бойынша 250-280-ге дейін жас маман инженерлер даярлады. Факультетте 1992 жылдары бар болғаны 2-3 мамандық болса, 1995-1996 жылдары олардың саны сегізге жетті. Бұл нәтижеге әрине оңайлықпен қол жеткен жоқ, білім және ғылым Министрлігімен тығыз байланыста болып көп тер төгуді қажет етті. Мамандықтарды көбейту оқытушылар құрамын да күшейтіп толықтыру мәселесін күн тәртібіне қойды. Сол кездегі ректор Ғ.Жакенов бастаған институт басшылығы да қатаң талап қойып, кадр мәселесі де ойдағыдай өз шешімін тапты, көптеген жас оқытушыларымыз ғылыми-зерттеу жұмыстарын қорғап, ғылыми дәрежесін көтерді. Мәселен, меңгерушілік жасаған кафедраның түлектері Ерлан Сәбитов, Қанат Телқоңыров, Серікболат Есенғабылов, Дамир Теміралинов сияқты түлектері Одақтың тараған қиын кезінде Москваның ғылыми-зерттеу институттарында ғылыми жұмыстар орындап, кандидаттық диссертацияларын қорғады. Қазір бұл жігіттер елордамызда Евразия ұлттық университетінде декан, кафедра меңгерушісі, жобалау институтының директоры қызметтерін абыроймен атқарып жүр, – дейді Сәкең ерекше бір мақтаныш сезіммен.

Сөзімнің басында айтып өткенімдей, Саят Төлеубайұлы өзінен гөрі өзінің еңбек ұжымы, оқыған студенттерінің жетістіктері жайлы көбірек сөз еткенді қалады. Сонда да болса біз оның білім мен ғылымға қосқан өз үлесі жайлы суыртпақтап сұрап отырдық.

– ЖКМК құрылымдық бөлімшелерімен өндіріске қажетті ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу жақсы жолға қойылды. Өз мамандығым бойынша шаруашылық-шарт негізінде менің жетекшілігіммен Жезқазған және Сәтбаев қалаларының байыту фабрикаларының бас корпустарының, мыс қорыту заводының 2-3 цехының құрылыс-металл конструкцияларының техникалық жағдайын бақылау бағытында ауқымды жұмыстар атқарылды. Цехтардың қаңқасын құрайтын конструкциялар әсіресе агрессивтік жағдайда коррозияға ұшырап, көтергіштік қабілеті төмендейді. Ғылыми жұмыстың мақсаты конструкциялардың, олардың элементтерінің техникалық жағдайын тексеріп, алынған нәтижеге талдау жасап, есептеулер жүргізіліп оларды күшейту, нығайту немесе айырбастау қажеттігі жөнінде нақты ұсыныстар берілді. Бүгінгі күні осы оқу орнының түлектері құрылыс, тау-кен инженер мамандары туған қаламыз ғана емес, еліміздің көптеген қалаларында жемісті еңбек етуде. Қазіргі Парламент Сенатының депутаты Серік Шайдаров, Мәжіліс депутаты Ерболат Сатыбалды біздің «Құрылыс өндірісі» кафедрасының түлектері екенін мақтан етіп айта аламыз. Сөйтіп Жезқазғанда туып-өскен оның құрдасы ретінде қаланың негізгі мекемелеріне білікті инженер кадрларын дайындауда сүбелі үлес қосып, өндіріс ғимараттарының жұмыс істеу процессі кезінде олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша еңбек етіп, «кіндік қаным тамған жерге маңдай терім де таму керек» деген ұстанымымды шамам жеткенше орындадым деуге болады, – дейді кейіпкеріміз мақтаныш сезіммен.

Тіршілік жеңістер мен жеңілістерден тұратын болса керек. Ылғи жеңіс бола бермейтіні секілді, сәтсіздіктер де кездесіп тұрады. Мәселен, мыс қорыту заводынан шығатын түтінмен қала төңірегіне адам денсаулығына зиян бірнеше мыңдаған ауыр металдар тарайды. Осы орайда Саят Игісінов 1990-1995 жылдары ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізіп, соның нәтижесінде завод мұржасына зиянды металдарды тұтып қалатын сүзгі қою керектігі жөніндегі оның ұсынысы әр түрлі себеппен қолдау таппады.

Өз ғұмырының ең бір қынулы да жігерлі жылдарын Жезқазғанның, сол кездегі тұтас облыстың маңызды буындарындағы елге керек шаруаларға арнаған Саят Төлеубайұлы бүгінде де тұғырдан түсіп тұрған жоқ. Жезқазғаннан Астанаға қоныс аударғаннан кейін «Қазақтелеком» АҚ Орталық аппаратына құрылыс мамандығы бойынша жұмыс ауыстырғанымен, білім және ғылымнан алыстаған емес. 3-4 жыл Л.Н.Гумилев атындағы Евразия ұлттық университетінің құрылыс мамандығы бойынша оқу бітірушілердің диплом қорғау кезіндегі мемлекеттік комиссияның төрағасы болды, бірнеше жыл бойы бакалавр және магистранттардың дипломдық жұмыстарына, жобаларына рецензия жазуға шақырылды.

Сонымен қатар, Ұлттық эксперт ретінде жеке контракт бойынша Біріккен Ұлттар Ұйымының даму бағдарламасының жаhандық экология қорының «Энергияны тиімді жобалау және тұрғын үй ғимараттарын салу» бағдарламасы аясында «жасыл стандарттар», энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саласында 2 жұмыс орындалып, олары 2012 жылы Үкімет қаулысымен, ал 2015 жылы «Инвестициялар және даму министрлігінің» бұйрығымен құрылыс объектілерін салу кезінде пайдаланатын нормативке енгізілді.

Кейіпкеріміздің көпжылғы адал еңбегі әр кезеңдерде өзінің әділ бағасын алып отырды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің грамотасы, «ҚР білім беру ісінің құрметті қызметкері» төсбелгісі, «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 30 жыл», инженерлік кадрларды тәрбиелеудегі және даярлаудағы мінсіз еңбегі және жеке үлесі үшін Жезқазған қаласы әкімінің Құрмет грамотасы, «Ө.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университетінің күміс медалі», Құрмет грамотасы, «Қазақтелеком» АҚ дамуына қосқан үлесі үшін Құрмет грамоталары және Алғыс хаттары, сонымен қатар «Еңбек ардагері» төсбелгісі соның айқын айғағы.

Сәкеңнің әр жылдарда қанаттас, қатарлас бірге өскен, еңбек еткен азаматтардың есімін әрдайым құрметпен атап отыратынын байқадық.

– Жезқазған дегенде бұрынғы Попов, қазіргі Байқоңыров көшесінде тай-құлындай тебісіп балалық шағымызда доп қуып өскен балалар есіме түседі, қара шаңырақ №8 мектепте он жыл бірге оқыған құрдастарым, қолыма қалам ұстатып, әліппені үйретіп, білім жолына алғашқы қадам жасатқан мұғалімім Ғайныш Ермағанбетова, мектеп директоры Нәписа Шенеуова, Түймекеш Аманжолова, Зейнекеш Ғабдуллина, Мұқатай Жармағанбетов, Жолдас Жүсіпов сияқты басқа да жаратылысынан туа біткен ұстаздарым есіме түседі. Қызықты шақтарға толы институтта оқыған студенттік кездегі достарым, кезінде дәріс оқып, сабақ берген, кейін еңбек жолындағы тәлімгер ұстаздарым, әріптестерім болған Ғибадулла Қабышұлы, Мұқанбетжан Таңатарұлы, Қыдырма Мұқышұлы, Мариям Ишатқызы, Нелли Григорьевна, Төлеу Баянқұлұлы, Шәрипа Жүнісқызы тағы да басқа аға-апаларымыз есіме түседі. Бүгінгі күні бұл аталған ұстаздарымның бәрі өмірден озып бақилық болды, жандары жәннатта болып, кейінгі ұрпақтарына бақытты, берекелі ғұмыр берсін, – дейді Сәкең бір сәт жабырқап.

Өмір – қызығы мен қиындығы, тәттісі мен ащысы алмағайып түсіп жататын үлкен мектеп. Мәселе, сыны мол сол мектептен өзіңді сенімді алып өтуде. Біздің кейіпкеріміз осы үрдістен көріне алған жан. Ол күллі Ұлытау-Жезқазған өңіріне сыйлы болған Төлеубай әке мен Үрлеш анадан алған тәлім-тәрбиесін, өнеге өрісін өз ұрпақтарына дарытуда. Өмірдің басты мәні де сонда болса керек.

Ізтай Белгібайұлы.