Наурыз мейрамының жөні бөлек, жоралғысы басқа

Күн мен түн теңеліп, Самарқанның көк тасы жібитін, қазан оттан түспейтін, Жер-ана бусанып, тіршілік атаулының тамырына қан жүгіретін Ұлыстың ұлы күнінің қарсаңында Ұлытау ауданының Құрметті азаматы, «Ақ әжелер» ансамблінің мүшесі Тентек Жұмаділдәқызымен хабарласып, Көрісу күнінен басталатын тарихы терең, ұлттық маңызы ерек Наурыз мейрамы, жалпыұлттық бірегейлік пен құндылықтар төңірегінде терең әңгіме өрбіттік.

• Апа, амансыз ба? Көрісу күні — Амал мерекесі құтты болсын! Сіздерде қалай, Ұлыстың ұлы күнін атап өтуді он күн бұрын бастайсыздар ма, әлде?
• Рақмет, айналайын! Ұлтымыз үшін ұлық мейрам – Наурыз мерекесінің әркімге болсын жөні бөлек, жоралғысы басқа деп ойлаймын. Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаевтың өзі ерек мән беріп, маңызын арттыру турасында сөз қозғап, нақты шараларды қолға алып жатқанда, әрине бұл қадам бізді шаттандырмай қоймайды. Ертеде Ұлыстың ұлы күнінде үлкендеріміз мәре-сәре болып, көршілес ауылдар бір-бірімен құшақтаса қауышып, қыстан қысылмай шыққандарына шүкіршілік айтып, қауқылдасып жататын. Ағыл-тегіл дастархан жайып, барын киіп, байлауышын тағып, жылы-жұмсағын бір-бірінің аузына тосып, ән-жырдан шашу шашып, айналаны шаттық-қуанышқа кенелтетін. Міне, сол кезден басталған ғой амал мерекесі. Заман өзгеріп, қоғам жаңарған сайын «дәстүрдің де озығы бар, тозығы бар» дегендей ағымға сай өзгеріп отыратыны заңдылық деп есептеймін.
• Сіз өсіп-өнген орта қандай? Ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрыпқа қаншалықты мән берілді?
• -Біздің уақытты қазіргімен салыстыруға еш келмейді. Мен 1948 жылы 13 ақпанда Қарағанды облысы, Ұлытау ауданы, №6 ауылда дүниеге келгенмін. Әкем Жұмаділдә өзінің талабымен хат таныған, колхозда басшылық қызметтерде болды. Үйден гөрі түзде көп жүретін. Анам Айғаным болса үйдің шаруасын дөңгелетіп, бала тәрбиесімен айналысты. Ата-анамыздан тараған 8 перзенттен қазір үшеуміз жер басып жүрміз. Соңымнан ерген қос інім жоғары білімді, қалаған мамандықтары бойынша еселі еңбек етіп, бүгінде бейнетінің зейнетін көріп отыр. Біздің буын ауылдың топырағына аунап, суына шомылып, ауасымен кең тыныстаған толқын. Қазіргідей теледидар мен телефонға телміріп, тик-токта отырған жоқпыз, біз бала кезімізден еңбекке араласып, ерте жастан ата-ананың қажетіне жарадық. Далада алысып ойнап, қолымыз қалт еткенде кітап кеміретінбіз. Біздің отбасында бала тәрбиесіне қатты көңіл бөлді. Шешем марқұм ырым-тыйымдарды қаперімізге салып, қабақпен-ақ тәрбиелейтін. Үлкенге құрмет көрсету, кішіге қамқорлық таныту, ақ сөйлеу, әдептен аспау, арлы болу біздің күнделікті дастархан басында құлағымызға құйылып, санамызға сіңірілетін өсиет-өнеге еді. Одан жаман болған жоқпыз. Мен атам Еділбай мен әжем Зылиханың тәрбиесін көрдім. Атам аңшылыққа құмар еді. Үш жасымнан бастап мені жанына ертіп, қасқыр, түлкі аулауға шығатынбыз. Үлкен кісілер шіркін, қазына ғой таусылмайтын. Шежірені тарқатып, ескі әңгімелердің тиегін ағытқанда еріксіз аузыңнан суың ағып, қызығына еніп, желісіне қалай еріп кеткеніңді байқамай да қаласың. Көршілерімізбен өте жақсы қарым-қатынаста болдық, туыстай сыйластық. Көршілермен өте тату туыстай сыйластық. Үйде үлкендеріміз әрдайым «оқы, білім ал, еңбек ет, әрдайым өзіңе ғана сен» деп жиі айтып отыратын. Еңбектің наны тәтті болатынын, маңдай термен келген нәпақа бойыңа қуат болып, өміріңе көрік беретінін ұқтырып отыратын.
• Үлкендердің осы айтқан өсиет-өнегесі өміріңізге азық болды ма?

Әрине! Мен 1966 жылы №1 Ұлытау орта мектебін тәмамдадым. Мектеп қабырғасында жүргенде әдебиетке жақындығым болды, көркем шығарманы жақсы жазатын едім. Болашақ мамандығымды да қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі ретінде топшылайтынмын. Алайда, біз ойға алғанмен, Жаратқанның жазуынан асып қайда барасың?! «Өз күшіңе ғана сен» деп санамызға сіңіріп өсірген ата-анамның өсиеті бар, оқуға тапсырушылардың қарасының қалыңдығы бар, қысқасы жоғары оқу орнына құжат тапсыруға жүрексініп, Жезқазған медициналық училищесіне келдім. Үш жыл оқып, орта арнаулы білім алып, фельдшер болдым. Еңбек жолымды Ұлытау ауданының Бозшакол, Айыртау бөлімшесінде фельдшерлік-акушерлік пунктте меңгерушіліктен бастадым. 1973 жылы балалар медбикесі, 1974-1976 жылдар аралығында аудандық профилактикалық-дезинфекция бөлімінің меңгерушісі, 1976 жылы акушер, 1976-2006 жылдары Ұлытау аудандық ауруханада Бас медбибі қызметтерін атқардым. Сөйтіп, 2006 жылдың желтоқсан айында құрметті демалысқа шықтым. Әрине, әдебиетші болсам деген бойжеткен шақтағы аяулы арманым жүрек түкпірінде жасырылып жатыр. Сол кезде «мүмкін тәуекелшіл болғанда оны өмірде асырар ма едім» деп те ойлап қоямын іштей. Бірақ, өткенге өкінуге болмайды. Қолдағы барым үшін, қазіргі жағдайым үшін бәріне шүкір етемін. Кейін қызмет бабында жолдасым Еркінмен танысып, табыстық. Алла берген ұлымыз, екі қызғалдағымыз бар. Бәрі де қалаған мамандықтары бойынша білім алып, дипломдарын еншіледі. Отбасылы болып, бүгінде ұл-қыз өсіріп отыр.

• Сіздің шаңырақта ұрпақ тәрбиесіне қатысты қалыптасқан қағида бар ма?
• Әрине, ата-ана үшін өсіріп отырған ұрпағының мейлінше ұлағатты, салиқалы болғаны дұрыс. Аллаға шүкір, кезінде өзіміз ата-анамыздан не көрсек, соны өзіміз осы статусқа ие болғанда қолдандық. «Үлкеннің алдын кеспе, біреудің ала жібін аттама, кісі ақысын жеме, еңбектен қашпа» деген секілді өсиеттерді балаларымыздың құлағына құйып, жадына жаттатып өсірдік. Қазір немерелі болған кезде де сол ескіден келе жатқан ұлттық тәрбиені жаңғыртып, мейлінше ұлтына жаны ашитын, қазақы ортада өскен, елге жақын болатын ұрпақ өсіруге талпынып жатырмыз. Яғни, әр отбасында қалыптасқан қалып-қағидалар, насихатталған ұлттық құндылықтар ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатыны белгілі.
• Немересіне бата жаттатып, ертегі дастан оқитын әжелердің қатарынансыз ба?
• Алла берген он екі немерем бар. Бәрін де бесікке салып, бесік жырын айтып өсіргенмін. Білімнің көзі кітапта ғой, немерелерімді әрдайым айтары бар, көңіл көкжиегін кеңейтетін кітаптар оқуға баулуға тырысамын. Қазір баланы сөзбен емес, іспен тәрбиелейтін заман ғой. Олардың әрқайсысына жеке тұлға ретінде ерекше көңіл бөліп, әңгіме-дүкен құрып, ой-пікірлерін ескеріп сұхбаттасып отырамыз. Әр баланың қалауы болады, соның бәрін есепке ала отырып, қазақы ортада, ұлттық құндылықтарымызды насихаттай отырып тәрбиелей алсақ, ұлтымыз үшін жасаған үлкен олжамыз сол болар еді. Атасы да, мен де орайы келгенде ұлтымыздың салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарын тілге тиек етіп, ырым-тыйымдарын да қаперлеріне салып отырамыз.
• Бүгінгі ұрпақ тәрбиесінде сізді алаңдататын мәселе?
• Техника мен технологияның заманы, жаһандану дәуірі дейді. Қазір бала біткен телефонға байланып, әлеуметтік желіге жабысып алған. Қазіргі баланы далаға шығарып, доп теуіп, қарға аунап, шана сүйретуге қусаң да шығара алмайсың ғой. Салдарынан тілдері де шұбарланып, өздерінің ортасында өзге тілді төрге шығаруға бейімделген. Өскелең ұрпақ та ғаламтор желісінен сананы улаған роликтер көріп, тіпті есін біліп үлгермеген сәбилеріміз де шетелдің мультфильмдерімен ауызданып жатыр. Сонда кешегі таңды таңға жалғап жалықпай тыңдайтын қиссаларымыз, жыр-дастандарымыз қайда қалды? Балаларымыздың ауызының суын ағызған ертегілеріміз керексіз болғаны ма?! Бүгінгі ұрпақтың ақыл-ойын жаулап, теріс тәрбие беруге жол ашып жатқан, тіпті өзіне-өзі қол жұмсауға итермелеп жатқан сұрықсыз дүниелерге тыйым салу керек. Балаларымыз бейсауат тірліктің соңында емес, білімге, ғылымға ұмтылса құба-құп. «Білімдінің күні жарық» деген ертеден келе жатқан тәмсіл тегін айтылмаса керек.
• Зейнетке шықсаңыз да, қоғам белсендісісіз, шаршамайсыз ба?

Қайта елмен араласып, ортада жүрген адамға ерекше көңіл-күй сыйлайды. Өзіңнің сүйікті ісіңмен айналысып, елге, қоғамға пайдаң тиіп жүрсе, оған несіне шаршайсың?! 10 жасымнан бастап көркемөнерпаздар үйірмесіне қатысып, аудандық, қалалық, облыстық байқауларда жүлдегер атандым. «Тау гүлі» хорының алғашқы 1975 жылғы мүшесімін. 1998 жылы Қарағанды қаласында өткен облыстық Сары-Арқа әуендері фестиваліне отбасы ансамблімен (Еділбаевтар) қатысып, 3-орынды иелендік. «Еларна» телеарнасындағы «Ауылдың алты ауызы» бағдарламасында, «Хабар» телеарнасында Ұлытау туралы деректі фильмінде әжелер ансамблімен және жеке ән айттым. 1999 жылдан 2006 жылға дейін Ұлытау аудандық аурухана Отан партиясы бастауыш ұйымының төрайымы, аудандық Отан партиясының бюро мүшесі болдым. Ұлытау аудандық әйелдер кеңесінің мүшесі, 1972 жылдан 1975 жылға дейін аудандық аурухана бастауыш комсомол ұйымының хатшысы, Аудандық комсомол комитетінің мүшесі, 1976 жылдан коммунистік партия тарағанға дейін аудандық аурухана бастауыш ұйымының хатшысы, аудандык партия комитетінің пленум мүшесі болдым. Айта берсең көп қой, әр жылдары бірқатар деңгейдегі қоғамдық жұмыстардың басы-қасынан табылдық. Еңбегіміз еленіп, талай марапатқа да ие болдық. Оның ішінде ауыз толтырып айтарлық марапаттарға келетін болсақ, «Еңбек ардагері» медалін де еншіледік, Елбасының Алғыс хатына да қол жеткіздік. Қазір де аттан түскеніміз жоқ. Ұрпақ тәрбиесіне қатысты мәселелерге араласып, «Ақ әжелер» ансамблінің тыныс-тірлігін кеңейтіп жүрген жайымыз бар.

• Ұлыстың ұлы күні отбасыңызда қаншалықты дәріптеледі, бұл күні мән беретін ерекше дәстүрлеріңіз бар ма?
• Әр отбасы Ұлыстың ұлы күні – Наурыз мейрамын ерекше күтеді деп ойлаймын. Бізде де солай. Бұл күні таңмен таласа оянып, Жаратқанға шүкірімізді айтып, дұға-тілегімізді айтамыз. Әдеміленіп киініп, қазан көтеріп, жеті түрлі тағаммен наурызкөже әзірлеймін. Отбасымызбен мәре-сәре болып, мейраммен құттықтап, ақ тілегімізді ақтарамыз. Отағасы бата қайырып, содан кейін мерейлі мерекені елмен бірге тойлауға шығамыз. Президентіміз тойдан гөрі, ойға мән беру керек деп қаперге салып жатыр ғой, сондықтан да ұлық мерекеде мейлінше ұлттық салтымыздың, дәстүріміздің төрге озуына мейлінше ат салысып, өскелең ұрпаққа да соны насихаттау қажет. Ақ дастархан жайып, Құдай қосқан көршілерімізге наурызкөжеден дәм татыру да біздегі үзілмейтін үрдіс.
• Тілегіңіз?
• Еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын! Елдің береке-бірлігі мықты, тату тірлігі тәтті өріліп, бейбітшілік заманда ұрпағымыздың қызығын көріп, ғибратты ғұмыр кеше берейік. Бүгінгі ұрпақ саналы, салиқалы болып, елімізде балалар, аналар, қарттар үйі болмасын! Жаңа жыл жарылқасын, ескі жыл есіркесін! Ұлыс оң болсын, ақ мол болсын!
• Әумин! Әңгімеңізге рақмет!
• Сұхбаттасқан Меруерт Наурызбай.